IO1-F. Eggshell Model: het vaststellen van geloofwaardigheid van informatie
In onze zoektocht een pragmatische werkwijze, stelden we het volgende model samen voor het analyseren en inschatten van de geloofwaardigheid van informatie. Het model helpt om voorafgaand aan een grondige fact check, de inhoud bij de eerste blik reeds kritisch te kunnen benaderen. Zo kan, ondanks het feit dat een grondige analyse van de waarheidsgetrouwheid van informatie nodig maar tegelijk vaak ook tijdsrovend is, toch al een eerste snelle controle van de informatie te kunnen doen.
Eggshell model: een gestructureerde benadering van informatie
L. LOAD (aard van de informatie)
Titel en aanhef, tijdstip, inhoud, medium
S. STRUCTURE (structuur)
Auteur, tekst, statistieken, bron
L1. LOAD-TITEL en AANHEF (informatie-titel en aanhef)
Sensatie, angst, onzekerheid, bedrog
De titel en de aanhef zijn meestal de eerste aandachtstrekkers. Een kritische blik op de titel kan lezers ervan bewust maken van de ondertoon van sensatie, angst, onzekerheid of bedrog. Een bijkomende vraag die men zich kan stellen is, of de titel vooringenomenheid uitstraalt, en inspeelt op emotie om de aandacht van de lezer te vatten.
* Elementen die verband houden met de structuur van de titel en aanhef, of het gebruik van woorden in hoofdletters, worden behandeld in S2. Structuur-Tekst.
S1. STRUCTUUR-AUTEUR
Naam, gebruiksnaam, avatar
Het gedeelte van de informatie dat, ongeacht het gebruikte medium of de informatiedrager, de naam van de auteur, de gebruiksnaam op sociale media, een profielfoto of avatar en de gebruikersstatus weergeeft, is een belangrijk element dat je kan screenen. Als de naam van de auteur vreemd oogt, spellingsfouten bevat of op een aantal kleine wijzigingen en aanvullingen na gekopieerd lijkt van een bekende naam, is dit een vroege indicator voor desinformatie. Ook profielafbeeldingen of avatars die de identiteit van de auteur niet tonen of vertegenwoordigen en die de indruk geven dat het om iemand anders gaat zijn aandachtspunten. Let bijvoorbeeld ook op het gebruik van logo's van bekende bedrijf, waarvan het gebruik niet strookt met de inhoud of de vorm van de site of informatie.
L2. LOAD-TIJDSTIP
Datum, zombiepotentieel, swing-modus potentieel
Informatie over het tijdstip waarop de informatie gemaakt en verspreid is, kan heel wat interessante aanwijzingen bevatten. Als de datum bijvoorbeeld niet vermeld is, of wel getoond wordt maar niet overeenkomt met het tijdstip van de gegevens of de feiten, of als het lijkt alsof de informatie al langer verspreid wordt, maar de datum die er op staat recent is, is het belangrijk om daar aandacht aan te besteden. Er is namelijk een grote kans dat deze informatie misleidend is, en bijvoorbeeld terug opgerakeld is als een nieuw feit.
S2. STRUCTUUR-TEKST
Hoofdletters, spelling
Onderzoek toont aan dat mensen anders reageren op informatie, afhankelijk van hoe ze gestructureerd wordt. Zo worden bijvoorbeeld in artikels en sociale media berichten vaan hoofdletters gebruikt om te "roepen", iets te benadrukken of aandacht te trekken. Als er veel hoofdletters gebruikt worden in een informatieboodschap, kan dit een teken zijn dat het om desinformatie gaat. Een ander belangrijk element is de correctheid van spelling en taal in het algemeen. Spelfouten, vreemd en onjuist taalgebruik, zijn ook aanwijzingen dat er veel kans bestaat dat het om desinformatie gaat.
L3. LOAD-INHOUD
Samenhang, feit of mening, parodie, grap, grapje...
Een kritische blik op de inhoud, is belangrijk voor ons oordeel. We moeten vragen stellen zoals: is wat ik lees, zie of hoor over het geheel samenhangend, komt het overeen met hoe de auteur schrijft en denkt, en klopt het met eerder beschikbare gegevens of eerder gekende feiten?
Het is belangrijk om te weten of de inhoud feiten of meningen weergeeft en of de auteur dit duidelijk aangeeft. Het is ook van belang om te weten of de auteal dan niet met een zekere vooringenomenheid schreef.
Moeilijker in te schatte is of de inhoud ernstig is, of eerder bedoeld is als parodie of grap. Het kan gebeuren dat mensen een parodie verkeerd interpreteren en de inhoud verspreiden alsof het over een feit gaat. Het is belangrijk om je af te vragen wie er belang heeft met de publicatie van de inhoud en of er van misleiding of manipulatie sprake zou kunnen zijn.
S3. STRUCTUUR-AANTALLEN
Likes, shares, opmerkingen, bereik
Valse en bedrieglijke informatie wordt vaak gepost via populaire mediar, zoals Facebook en Instagram. Gekleurde en misleidende berichten laten vaak grote aantallen likes/shares/opmerkingen/volgers zien. De commentaren die onder deze berichten verschijnen, zien er meestal vreemd uit. Zo zijn er bijvoorbeeld commentaren die lijken op een Facebook bericht, maar waarbij niet kan geklikt worden op de Facebook-link, of lees je overdreven positieve commentaren van profielen die niet te traceren zijn. Een hoger aantal lezers, volgers of likes betekent niet noodzakelijk dat de informatie niet waar is, maar wat wel opvalt is dat veel misleidende berichten het hoge aantal lezers, likes enz. zeer sterk gaan benadrukken. Dit gebeurd omdat mensen de neiging hebben om een bericht gemakkelijker te geloven of verder te verspreiden, als hetal vaak is gelezen, geliked of gedeeld.
L4. LOAD-MEDIUM
Scam/misleiding, relevantie van beelden
Er zijn veel misleidende websites, scam en individuele berichten (sociale media berichten, e-mails, artikelen, commentaar, reviews) in omloop. Een deel ervan is gemakkelijk te herkennen aan de gebrekkige formulering die gebruikt wordt, en ook aan de gebrekkige werking van links en menu's. Ook opvallend is dat er meestal meer foto's gebruikt worden dan tekst. Bij nader toezicht blijken ook de profielen misleidend of nagebootst, en lijken de commentaren, berichten en reviews vreemd geformuleerd. Je kent ongetwijfeld ook de spam- en bedrieglijke mails die je vertellen dat je een prachtige prijs hebt gewonnen, een erfenis kreeg of gevraagd wordt om hulp te bieden of geld t bstorten. Ook mails van banken, overheidsdiensten en ondernemingen die vragen stellen over je persoonlijke gegevens, een betaling eisen of je paswoord willen kennen, vinden regelmatig hun weg naar de mailbox van nietsvermoedende gebruikers.
Ook beelden, zowel foto's als video's, worden vaak gebruikt om te misleiden. Beelden zijn krachtig en hebben sterke invloed op mensen. Beelden kunnen gebruikt worden als bron van informatie, kan meerdere redenen hebben: je kan er een boodschap mee vervolledigen, je kan er een indirecte boodschap mee geven, een beeld kan gebruikt worden als illustratie en tenslotte ook om een emotie op te wekken. Telkens kan men zich afvragen of het relevant is om een beeld te tonen. Daarnaast is er ook aandacht nodig voor de vraag of het beeld origineel is (niet gemanipuleerd met een bewerkingsprogramma), in een juiste context getoond wordt (bijvoorbeeld slechts een deel van een beeld tonen kan ook misleidend zijn)
S4. STRUCTUUR-BRON
Transparantie, URL
Als het gaat om het controleren van informatie, zijn niet alleen de inhoud naar ook de bronnen die gebruikt zijn en waarnaar verwezen wordt van groot belang: worden de bronnen duidelijk vermeld, en leiden deze verwijzingen naar de oorspronkelijke bron of zijn ze ervan afgeleid? Bij desinformatie wordt vaak verwezen naar een bron, een citaat, een uitspraak, maar vind je geen bewijs om deze bron te verifiëren. Als voor een bronverwijzing een naamn gebruikt wordt, let er dan op dat het geen nagebootste naam is, die sterk lijkt op die van een bestaand expert, en of een link naar een bekende onderneming of onderwijsinstelling niet gewoon leidt naar de hoofdpagina van de website. Ook bij verwijzing naar cijfermateriaal is het belangrijk om de oorspronkelijke bron te kennen.
Eggshell model voor het analyseren van informatie met als doel de geloofwaardigheid beter te kunnen inschatten
Het Eggshell model is momenteel uitgewerkt als een ontwerpvoorstel voor het analytisch benaderen van informatie met als doel de geloofwaardigheid van de informatie beter in te schatten. Het model belichaamt ons huidige begrip van de structuur of Structure (S) en betekenis van de inhoud of Load (L).
Eggshell modell: Oplijsting van de praktische vragen
Deze vragen dragen bij tot het vaststellen van de geloofwaardigheid van informatie. In het model worden ze verdeeld over 2 hoofdcategorieën (de 2 helften van de gebroken ei-schaal) en van daaruit verder uitgesplitst in kleinere onderdelen. Wij beschouwen deze lijst als een uitgangspunt die in de loop van het project getest en verder uitgebouwd zal worden.
L. LOAD (INHOUD)
Inhoudsaspecten zijn gericht op de de boodschap, de betekenis, de stijl, de mogelijke zwaktes en gevoeligheden verbonden aan het gebruikte medium/drager, de geschiktheid en relevantie van het gebruikte medium/drager en de interne samenhang van de boodschap.
S. STRUCTUUR
Structurele aspecten verwijzen naar technische parameters en houden indirect verband met de informatie of inhouden die de drager overbrengt.
L1. LOAD-HEADER
- Is de titel/aanhef van het bericht sensationeel?
- Wekt de titel/aanhef van het bericht angst of onzekerheid op?
- Verleidt de titel/aanhef aan tot snelle actie van de lezer?
S1. STRUCTURE-AUTHOR
- Wie is de auteur van de oorspronkelijke post/informatie?
- Wie plaatst / herplaatst / deelt de informatie?
- Is er één auteur/versie of zijn er meerdere?
- Past het bericht bij de gebruikelijke zaken die de auteur schrijft en post? Stemt het eerder overeen met berichten van andere auteurs?
- Is de auteur duidelijk gemarkeerd?
- Is de gebruikersnaam/accountnaam/bijnaam geverifieerd?
- Lijkt de gebruikersnaam/accountnaam/bijnaam op, maar stemt het niet exact overeen met die van de oorspronkelijke persoon/organisatie die hij/zij beweert te vertegenwoordigen?
L2. LOAD-RECENCY
- Is de publicatie gedateerd, heeft de bewering of de verklaring betrekking op een gebeurtenis met een specifieke datum?
- Indien de informatie over gegevens gaat, is de periode bekend of wordt de periode vermeld waarvoor de gegevens gelden?
S2. STRUCTURE-TEXT
- Zijn er veel spelfouten , foutieve grammatica, klopt de structuur en de opmaak van de tekst niet helemaal?
- Ziet de tekst eruit alsof hij is automatisch is gegenereerd, in plaats van door een persoon?
- Is het mogelijk dat de tekst door een automatische vertalingssoftware is gehaald?
L3. LOAD-CONTENT
- Gaat de post over ideologie?
- Gaat de post over een controversieel onderwerp (religie, politiek, ras, etniciteit)?
- Wekt de post angst, onzekerheid of twijfel op?
- Bevat de post beelden die de beweringen in de tekst ondersteunen of er een verband mee beweren te hebben?
- Gaat de post over feiten of meningen?
- Gaat de post over resultaten van opiniepeilingen en enquêtes, numerieke resultaten die niet per definitie nauwkeurig zijn?
- Is het mogelijk dat de post/informatie een grap is?
- Bevat de publicatie een geldige URL-link die de inhoud bevestigt?
- Vind je bevestiging van de inhoud in andere media?
- Als het bericht betrekking heeft op een vermeende verklaring van een persoon, komt de deze verklaring dan overeen met de gebruikelijke stijl, opinie, manier van spreken van deze persoon?
- Als de informatie over gegevens gaat, is de bron van de gegevens dan bekend en vermeld?
S3. STRUCTURE-METRICS
- Wat is het aantal shares/likes/commentaren?
- Hoe diepgaand zijn de berichten (bijv. Twitter)?
- Vind je het waarschijnlijk dat de auteur/schrijver de feiten/vermeende feiten heeft gecontroleerd vooraleer de informatie te verspreiden?
- Als in het bericht inhouden gedeeld worden van een ander medium (een andere website, een ander social medium) of een andere auteur, bevat het gedeelde bericht dan ook de commentaren en de likes van het oorspronkelijke bericht, of is dit blanco gelaten?
L4. LOAD-MEDIUM
- Heb je de beelden of foto's eerder al in een andere context gezien? Kan je nagaan In welke context de beelden en foto's verschijnen als je ze door een zoekmachine haalt? Worden de beelden gebruikt om een bewering te ondersteunen?
- Zijn er foto's of video's waarvan de inhoud niet echt of niet rechtstreeks verwijst naar de beweringen en uitspraken in de tekst? Kan het zijn dat de beelden uit hun context zijn gehaald?
- Als je informatie leest of onderzoekt via een website leest, hoe vind je dat deze website werkt? Zijn er veel menu's of links die doodlopen?
S4. STRUCTURE-SOURCE
- Is de vermelde link echt, of lijkt hij alleen maar op de link die naar een originele bron of website verwijst. Is de link bruikbaar en leidt de link naar hetgeen je verwacht?
- Werken alle links en menu's van de website?
- Worden in de publicatie bronnen vermeld?
- Bevat de publicatie geldige links naar de bronnen?
